Tekst verandert de laatste jaren sneller dan ooit. We schrijven voornamelijk zonder pen. We lezen zonder papier. Korte berichtjes die tot voor kort mondeling uitgewisseld werden, worden nu getypt op een smartphone. Verder is het aantal boodschappen dat iemand bereikt, de afgelopen 25 jaar geëxplodeerd. De schattingen variëren van 100 keer zoveel tot 250 keer zoveel boodschappen ten opzichte van 25 jaar geleden. Daarmee is ook de evolutie van tekst in een versnelling gekomen.
Lezen wordt steeds meer kijken!
Kranten, tijdschriften, folders, advertenties, webtekst, e-mail en berichtjes worden eerst gescand. Dat gaat steeds sneller en heel anders dan het lezen van een boek. Waar we bij een boek doorgaans vooraan beginnen en keurig op volgorde van boven naar beneden en van links naar rechts lezen, is dat bij de meeste media helemaal niet het geval. Voordat je iets leest, bekijk je eerst het geheel, het beeld van je tekst. Kijken komt dus voor het lezen. Verder is wetenschappelijk bewezen dat het uiterlijk van tekst effect heeft op hoe we de inhoud ervaren
Het uiterlijk van je tekst vormt de eerste indruk?
Het uiterlijk van je tekst wordt bepaald door:
- de lengte en de breedte van een tekstblok
- afbeeldingen
- tussenkopjes
- lettertype, format en kleur
- het gebruik van opsommingen.
Korte tekstblokken vragen minder energie
Een lezer maakt bij het bekijken van tekst onbewust een inschatting van de hoeveelheid energie en tijd die het lezen gaat kosten. Het lezen van een lang tekstblok kost meer energie dan een kort tekstblok. Verder is een breed tekstblok lastiger leesbaar dan een smal tekstblok. Dat geldt voor zowel papier als het beeldscherm. Dus kolommen, brede witmarges en andere witruimte maken dat een tekst er gemakkelijk leesbaar uitziet. Het lezen van tekst op een scherm kost sowieso extra energie; daarom mogen tekstblokken van een webtekst niet zo lang zijn als tekstblokken op papier.
Tussenkoppen helpen je lezer scannen
Door boven elk stukje tekst een tussenkopje te plaatsen stel je de lezer in de gelegenheid de tekst te scannen, dus diagonaal te lezen. Korte, wervende tussenkopjes zorgen voor een tekst die aanzienlijk beter leesbaar is dan een tekst die bestaat uit alinea’s zonder tussenkopjes. Lettertype Kies op je website consistent voor hetzelfde lettertype en op elke pagina voor dezelfde lettergrootte. Onderzoek wijst uit dat de fonts Calibri, Arial, Verdana en Tahoma het makkelijkst lezen vanaf een scherm.
Kleur heeft invloed op de leesbaarheid
Tekstblokken worden het gemakkelijkst gelezen als de achtergrond licht is en de tekst zelf donker (zwart, donkergrijs of donkerblauw). Koppen kun je gerust in een kleur zetten. Elke kleur die opvalt, is goed. Gebruik wel steeds consequent één kleur voor de koppen.
Opsommingen suggereren de essentie
De ogen van een lezer gaan heel snel naar opsommingen omdat die de essentie van de inhoud suggereren. Gebruik opsommingen en houd je aan de volgende
tips:
- Een opsomming trekt extra aandacht.
- Gebruik ze als een compacte samenvatting.
- Beperk het lijstje tot drie of punten. Drie is beter..
Herkenbare woordbeelden maken lezen makkelijker
In 1999 deed Bill Hill in opdracht van Microsoft uitgebreid onderzoek naar de manier waarom mensen lezen op computerschermen. Zijn werk verscheen onder de naam ‘the magic of reading’. In dit e-book legt hij uit dat mensen steeds meer woorden als ‘afbeeldingen’ hebben opgeslagen om zo snel een indruk van een tekst te krijgen. Bij het bekijken van tekst herkennen we die woordbeelden. Blokjes van bij elkaar staande woordbeelden zet het brein in minder dan een seconde om in betekenis. Het fenomeen woordbeeld laat zich het makkelijkst uitleggen door het te vergelijken met de manier waarop een kind van vier of vijf jaar oud, dat nog niet kan lezen, probeert te lezen. Het kind herkent de woorden papa, mama, opa, oma en zijn eigen voornaam als een beeld. Het kind kan deze woorden zelf ook opschrijven. Dat is dus tekenen en niet schrijven! Het lezen van webtekst gaat dus primair om het herkennen van woordbeelden. Een het geven van een betekenis aan groepjes bij elkaar staande woordbeelden. Deze vorm van lezen kost nauwelijks brein-energie.
Woordbeelden herkennen
De meeste mensen herkennen honderden woorden zonder deze echt te lezen en krijgen zo snel een indruk van de inhoud van een tekst. Er moeten dan natuurlijk wel woorden in die tekst staan die opgeslagen woordbeelden bevatten. Ieder mens heeft uiteraard een andere woordbeeldenschat. je woordbeeldenschat bestaat vooral uit korte woorden die je vaak gelezen hebt.
Schrijftaal wordt spreektaal
Als gevolg van deze ontwikkelingen wordt de hedendaagse taal eenvoudiger en worden zinnen steeds korter. Verder neemt het gebruik van de gebiedende wijs enorm toe, ultrakorte zinnen zonder onderwerp: ‘lees verder’, ‘bestel nu’, ‘klik hier’, enzovoort. Het onderscheid tussen schrijftaal en spreektaal verdwijnt momenteel in hoog tempo.
Steeds korter
Om teksten op alle devices leesbaar te houden worden alle tekstelementen korter: de boodschappen zelf, de alinea’s, de zinnen en de woorden. De tekstadvertenties in zoekmachines zijn niet te vergelijken met de advertentieteksten die we in traditionele media gebruiken. Advertenties met minder dan 100 tekens zijn een miljardenindustrie geworden. De berichtstromen op Twitter en WhatsApp zorgen voor een snelle gewenning aan korte boodschappen.
Gebiedende wijs rukt op
Zoals hiervoor al is aangegeven, is een van de kortste soort zinnen de zin in de gebiedende wijs. Bij de gebiedende wijs is geen onderwerp nodig en is één of enkele woorden zijn al voldoende:
- Doorlopen!
- Afblijven!
- Koop nu!
- Ga naar www.domeinnaam.nl.
- Lees verder!
De gebiedende wijs bestaat al heel lang, maar werd vroeger nauwelijks gebruikt in schrijftaal. Het gebruik ervan werd als onbeleefd beschouwd. Bij spellingcorrectie kreeg je een jaar of wat geleden bij het gebruik van de gebiedende wijs de melding ‘spreektaal’.
Met de gebiedende wijs is je boodschap direct duidelijk en zet je bovendien aan tot actie. Veel teksten in actiebuttons staan in de gebiedende wijs en vallen daardoor al meer op.
Steeds meer woorden en uitdrukkingen die verdwijnen
Het verdwijnen van schrijftaal heeft als direct gevolg dat een heleboel woorden die al niet meer in de dagelijkse spreektaal gebruikt werden, nu helemaal uit de actieve taal verdwijnen. De hieronder genoemde woorden verdwijnen uit de actieve Nederlandse taal:
aangaande, aanstonds, aanvangen, aanwenden, abusievelijk, achten, additioneel, aldus, alsdan, alsmede, alsook, alvorens, alwaar, anderszins, behoren, behoudens, beogen, bescheiden, bestendigen, betreden, betreffende, bezigen, bijgevolg, blijkens, conform, daarenboven, degeen, derhalve, desgevraagd, desniettegenstaande, dezerzijds, dienaangaande, dientengevolge, doch, doen toekomen, eerst dan, entameren, ertoe strekken, evenwel, evenzeer, evident, exceptioneel, excessief, explicatie, fluctueren, gaarne, geenszins, gelieve, genoegzaam, geraken, geschieden, heden, hetgeen, hieromtrent, hiertoe, impliceren, in beginsel, in duplo, in het navolgende, indien, ingeval, ingevolge, inwilligen, inzake, jegens, krachtens, laatstelijk, mede, met referte aan, middels, mits, mitsdien, nadien, navolgende, nevenstaande, niettegenstaande, niettemin, nimmer, nochtans, ofschoon, omtrent, onder invloed van, onderhavig, ontberen, onthouden, onverwijld, overeenkomstig, overigens, persisteren, pogen, primair, rechtens, reeds, refereren aan, restitutie, sedert, stringent, substantieel, ten behoeve van, ten gevolge van, ten tijde van, ten uitvoer brengen, teneinde, terstond, ter zake van, tevens, tezamen, thans, trachten, uit hoofde van, ultimo, urgent, usance, uwerzijds, vooraleer, voorhanden zijn, voorheen, voormeld, voornemens zijn, voornoemde, voorshands, voorts, vorenstaande, wederom, wijze en zulks.
Kijkvolgorde wordt belangrijker
Omdat lezen steeds meer kijken wordt, komt er meer aandacht voor de manier waarop verschillende schermen bekeken worden. Wat ziet iemand het eerst? In welke volgorde? Hoe kun je dat beïnvloeden? De antwoorden hierop zijn natuurlijk al lang bekend. Het wordt alleen steeds belangrijk om daar ook rekening mee te houden. Je kunt een stukje tekst dus het best beoordelen als je het bekijkt in de vorm waarin je lezer het ziet. Beoordeel tekst voor een smartphone dus ook vanaf smartphone.
De oneliners zijn in opmars
Een oneliner is een ultrakorte, tot de verbeelding sprekende zin, die de essentie van een verhaal samenvat. In verkoopgesprekken, in marketingcommunicatie, in politieke debatten en in presentaties is het gebruik van oneliners sterk in opmars. Meer is er niet over te zeggen, want:
Waarom een heel verhaal als je het in één zin kunt samenvatten?
Gaat dat niet ten koste van de inhoud?
Ja en nee! Een lang inhoudelijk stuk brengt onbewust ook de boodschap over dat het ingewikkeld is. En neuropsycholoog Daniël Kahnemann heeft aangetoond dat ons onbewuste brein twijfelt aan de betrouwbaarheid van ingewikkelde boodschappen. Goed communiceren betekent dus ook in staat zijn iets ingewikkelds duidelijk uit te leggen in weinig woorden.
Juist bij ingewikkelde boodschappen is er meer kans vervorming, er wordt gemakkelijk iets weggelaten en generalisatie ligt op de loer.
- Vervorming
Vervorming betekent dat we lezen wat we denken dat er staat. We bedenken wat er staat op basis van ‘voorinformatie’ die we al hadden in de vorm van overtuigingen en attitudes. Dat is doorgaans niet de werkelijkheid. We vervormen de informatie als het ware zodanig, dat deze overeenkomt met onze eigen overtuigingen. - Weglaten
De ontvanger slaat bij het lezen van lange stukken veel over. Iemand die een krant leest en na tien minuten zegt dat hij deze uit heeft. In werkelijkheid heeft hij dan hooguit 1% van de krant daadwerkelijk gelezen. - Generaliseren
Generaliseren is (soms onterechte) conclusies trekken op basis van één of enkele waarnemingen. Een voorbeeld: iemand leest een artikel en ziet een afbeelding die hij al eerder gezien heeft. Hij weet ook iets over het onderwerp van het eerste kopje dat hij ziet. Dan is de kans groot dat hij de conclusie trekt allang te weten wat er in het artikel staat. Waarschijnlijk is dat nog juist ook. Maar er zijn natuurlijk altijd gevallen waarbij de voorinformatie helemaal niet klopt met de inhoud.
Maak ook formele documenten eenvoudig
De Raad van Europa heeft een meetlat – het Common European Framework – gemaakt om het taalniveau van mensen en teksten te meten: taalniveau A1 is het laagste niveau en taalniveau C2 het hoogste. Veel teksten van bedrijven en overheden werden tot voor kort geschreven op C1-niveau, net als bijsluiters, hypotheekvoorwaarden, formulieren en documenten. Dit taalniveau is echter onnodig ingewikkeld en onbegrijpelijk. Slechts 40% van de Nederlandse bevolking is in staat teksten op C1-niveau goed te begrijpen.
Ook academisch geschoolde mensen scannen
Teksten op taalniveau B1 kan bijna iedereen begrijpen. Steeds meer overheden en bedrijven trainen hun medewerkers daarom om teksten te schrijven op B1-niveau. Je kunt alles op taalniveau B1 schrijven: bijsluiters bij medicijnen, formulieren van de banken en de overheid, juridische teksten en verzekeringsvoorwaarden. Taalniveau B1 komt overeen met de spreektaal van een volwassene. Het is begrijpelijk vanwege de logische opbouw, korte, persoonlijke, actieve zinnen en veelgebruikte woorden. Hoger opgeleiden lezen overigens ook graag op taalniveau B1, want een tekst op B1-niveau leest gemakkelijker en sneller voor iedereen.
Wat we niet direct begrijpen, wantrouwen we
Veel belangrijker is dat eenvoudige tekst betrouwbaarder voelt. Wat we niet direct begrijpen vertrouwen we niet. Mensen schrijven soms formeel en ingewikkeld omdat ze denken dat ze daardoor deskundiger overkomen. Dat is dus niet waar! In plaats van deskundig kom je juist minder betrouwbaar over. Je ego heeft dus ongelijk:-). Als je het niet simpel kunt opschrijven, begrijp je het zelf misschien nog niet helemaal.
Steeds meer Engelse termen
De laatste decennia zien we in Nederland ook een steeds sterkere neiging om Nederlandse woorden te vervangen door Engelse. Deze trend is in Nederland sterker dan in Vlaanderen. De volgende woorden zijn tegenwoordig heel normaal in de Nederlandse taal:
babysitter, bodyguard, break, bullshit, commercial, commitment, date, deal, design, feedback, gadget, intensive care, mediation, meeting, outsourcen, reporter, sabbatical, single, talkshow.
Voor van het Engels afgeleide werkwoorden als downloaden, updaten en e-mailen bestaan officiële spellingsrichtlijnen. Onderstaande functies zijn inmiddels heel normaal LinkedIn profielen:
- human resource manager
- growth hacker
- payroll assistant
- chief executive officer
- chief financial officer.
Evolueer mee
Als jij wilt dat jouw doelgroep je teksten blijft begrijpen, is het nodig om mee te groeien. De meeste webteksten staan nog in de taal van 10 jaar geleden of nog langer geleden. En dat kost business.
Je kunt alleen duidelijk schrijven als je snapt hoe mensen lezen. Hoe je dat doet?
Begin vandaag nog met de training Schrijven voor het Brein.
Veel succes,
Wim van der Mark